Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2022 оны 04 дүгээр сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2022 оны 4 дүгээр сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бургалтай, Бугант, Туул, Буурь, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 265.8-293.5 мг/л-т хэлбэлзэж, Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс авсан дээжинд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.123 мгО/л буюу ХА-аас 6.15 дахин давсан байна.

 Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 229.1-232.3 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Орхон-Сүхбаатар цэгээс авсан сорьцонд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж  5.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.8 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.048 мгN/л буюу ХА-аас 2.4 дахин давж бага зэргийн бохирдолтой байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 197.9-234.4 мг/л-т хэлбэлзэж,  Хараа-Зүүнхараа цэгээс авсан сорьцонд перманганатын исэлдэх чанарын агууламж  13.6 мг/л буюу ХА-аас 1.36 дахин давсан үзүүлэлттэй байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 163.0-189.7 мг/л,  Ерөө-Бугант цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.026 мгN/л буюу ХА-аас 1.30 дахин, перманганатын исэлдэх чанарын агууламж  20.8 мг/л буюу ХА-аас 2.08 дахин, Ерөө-Дулаанхаан цэгээс авсан сорьцонд  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.024 мгN/л буюу ХА-аас 1.20 дахин, перманганатын исэлдэх чанарын агууламж  24.8 мг/л буюу ХА-аас 2.48 дахин давсан байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт  331.0  мг/л байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 210.8 мг/л,  перманганатын исэлдэх чанарын агууламж  12.8 мг/л буюу ХА-аас 1.28 дахин давсан байна.

 Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 317.3 мг/л байна.

Буурь гол, Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 395.9 мг/л, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 5.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.76 дахин,  усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 2.27 мгN/л буюу ХА-аас 4.54 дахин,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.041 мгN/л буюу ХА-аас 2.05 дахин давж бага бохирдолтой  байлаа.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их 600.0 мг/л, голын усны хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 8.1 мгО/л буюу ХА-аас 2.7 дахин, усан дахь аммонийн азот/NH­₄/-ын агууламж 5.31 мгN/л буюу ХА-аас 10.62 дахин, нитритийн азот/NО₂/-ын агууламж 2.288 мгN/л буюу ХА-аас 114.4  дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.497 мгР/л буюу ХА-аас 4.97 дахин тус тус давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Дүгнэлт: Бургалтай гол маш цэвэр, Хараа, Ерөө, Орхон, Сэлэнгэ мөрөн, Бугант голууд цэвэр  Буур, Туул гол бага бохирдолтой,  Хиагт гол маш бохир байлаа.

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2022 оны 4 дүгээр сарын 10-нд Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 66.67%-ийн цэвэршүүлэлттэй байна.

2022 оны 4 дүгээр сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан хүснэгт 2-т үзүүллээ.

Хүснэгт 2

Тайлбар:MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

2. Агаарын чанар

Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 4 дүгээр сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.005 мг/м³, хамгийн их нь 0.008 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.027 мг/м³, хамгийн их нь 0.056 мг/м³, нийт тоос дундаж 0.023 мг/м³, хамгийн их нь 0.290 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна. Сүхбаатар суманд агаарт MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас PM10 тоосонцор даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.017 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.029 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.004 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын инженер   М.Өнөржаргал